तृणधान्य पिकांच्या उत्पादनात गहू व भात या पिकानंतर मक्याचा जगात तिसरा क्रमांक लागतो. तसेच ते महाराष्ट्र राज्यातील महत्त्वाचे पीक म्हणून ओळखले जाते. आपल्या रोजच्या आहारात मक्याचा समावेश असतोच शिवाय त्याच्यापासून लाह्या, ब्रेड, स्टार्च, अल्कोहोल, लॅक्टिक ऍसिड, ग्लुकोज, डेक्सट्रोज, गोंद, रंग, कृत्रिम रबर तयार केले जाते. केंद्र सरकारने देशातील मका उत्पादक शेतकऱ्यांना त्यांच्या मालाला योग्य दर मिळावा यासाठी ही मानक प्रक्रिया जारी केली आहे. यानुसार इथेनॉल निर्मिती करणारे प्लांट नाफेड आणि एनसीसीएफ च्या माध्यमातून केक शेतकऱ्याकडून हमीभावाने मक्याची खरेदी होत आहे.
मध्यम ते भारी, खोल, रेतीयुक्त, उत्तम निचर्‍याची अधिक सेंद्रिय पदार्थ आणि जलधारणशक्ती असलेली जमीन मका पिकासाठी चांगली समजली जाते. मका लागवडीसाठी महात्मा फुले कृषी विद्यापीठाने शिफारस केलेले समिश्र व संकरित वाण
अ) उशिरा पक्व होणारे जाती (१०० ते ११० दिवस)
१) बायो-९६८१—६० ते ७०
२) एच.क्यू.पी.एम-१—६० ते ६५
३) एच.क्यू.पी.एम-५—५५ ते ६०
४) संगम—७५ ते ८०
५) कुबेर—७५ ते ८०
ब) मध्यम कालावधीत पक्व होणारे ( ९० ते १०० दिवस)
१)राजर्षी—७० ते ७५
२)फुले महर्षी—७५ ते ८०
३) बायो-९६३७—७० ते ७५
क) लवकर पक्व होणारे (८० ते ९० दिवस) व अति लवकर पक्व होणारे जाती (७० ते ८० दिवस)
१) पुसा संकरित मका १—-४० ते ५०
२) विवेक संकरित मका २१—४५ ते ५०
३) विवेक संकरित मका २७—५० ते ५५
४) महाराजा—६० ते ६५
ड) चाऱ्यासाठी
संमिश्र जाती ः आफ्रिकन टॉल—६० ते ७० टन हिरवा चारा, धान्य उत्पादन ४० ते ५० क्विंटल.
लागवड
लागवडीसाठी हेक्टरी १५ ते २० किलो बियाणे लागते.
पेरणी १५ जुलैपर्यंत पूर्ण करावी. टोकण पद्धतीने ४ ते ५ सेंमी खोलीवर पेरणी करावी.
उशिरा व मध्यम पक्व होणाऱ्या जातींची पेरणी ७५ बाय २० सेंमी तर लवकर पक्व होणाऱ्या जातीची पेरणी ६० बाय २० सेंमी अंतरावर करावी.
खत व्यवस्थापन
पेरणीच्या वेळी हेक्टरी ४० किलो नत्र, ६० किलो स्फुरद आणि ४० किलो पालाशची मात्रा द्यावी.
पेरणीनंतर ३० दिवसांनी ४० किलो आणि ४० ते ४५ दिवसांनी ४० किलो नत्राची मात्रा द्यावी.
जमिनीत झिंक या सूक्ष्म अन्नद्रव्यांची कमतरता असल्यास हेक्टरी २० ते २५ किलो झिंक सल्फेट शेणखतात मिसळून द्यावे.
पाणी व्यवस्थापन
पिकाच्या गरजेनुसार पाणी द्यावे. पिकाच्या संवेदनशील अवस्थेनुसार पाण्याचे नियोजन करावे.
वाढीची अवस्था २० ते ४० दिवस, फुलोरा अवस्था ४० ते ६० दिवस व दाणे भरणेची अवस्था ७० ते ८० दिवस.
अमेरिकन लष्करी अळीचे नियंत्रण
यंदा काही भागात चांगला पाऊस झाल्याने १५ जूनच्या दरम्यान शेतकऱ्यांनी पेरण्या केल्या आहेत. सध्याच्या काळात या पिकावर अमेरिकन लष्करी अळीचा प्रादुर्भाव दिसतो आहे. त्यामुळे नियंत्रणाच्या उपाययोजना कराव्यात.
जेथे अजून पेरणी झाली नाही, तेथे लागवडीपासूनच नियंत्रणाच्या उपाययोजना केल्या तर किडीचा प्रादुर्भाव होणार नाही.
पेरणीची पद्धत –
मका पिकाची पेरणी टोकण पद्धतीने करावी आणि जमिनीत ४ ते ५ सें.मी. खोलीवर करावी. उशिरा ते मध्यम कालावधीच्या वाणांसाठी ७५ × २० सें.मी. अंतरावर तर कमी कालावधीच्या वाणांसाठी ६० × २० सें.मी. अंतरावर पेरणी करावी.
बीजप्रक्रिया कशी करावीॽ
२ ते २.५ ग्रॅम थायरम प्रति किलो बियाण्यास पेरणीपूर्वी लावावे. तसेच अ‍ॅझोटोबॅक्टर जिवाणू संवर्धन २५ ग्रॅम प्रति किलो बियाण्यास चोळून नंतर पेरणी करावी.
खताचे व्यवस्थापन कसे करावेॽ
मका पिकाच्या निरोगी वाढीसाठी मुख्य अन्नद्रव्ये, दुय्यम अन्नद्रव्ये व सूक्ष्म अन्नद्रव्यांची गरज असते. मका पिकाला शेवटच्या कुळवणीवेळी प्रति एकरी ४ ते ५ टन चांगले कुजलेले शेणखत जमिनीमध्ये मिसळून द्यावे. हिरवळीचे खत जमिनीत गाडले असल्यास शेणखताची आवश्यकता नाही. मका पेरणीवेळी एकरी १६ किलो नत्र, (३५ किलो युरिया), २४ किलो स्फुरद (१५० किलो सिंगल सुपर फॉस्फेट) आणि १६ किलो पालाश (२७ किलो म्युरेट ऑफ पोटॅश) ५ ते ७ सें.मी. खोलीवर जमिनीत चांगले मिसळून द्यावे. माती परीक्षणानुसार जस्ताची कमतरता असल्यास पेरणीच्या वेळी ८ ते १० किलो झिंक सल्फेट द्यावे. पेरणीनंतर ३० आणि ४० ते ४५ दिवसांनी प्रत्येकी (१६ किलो नत्र (३५ किलो युरिया) प्रति एकरी मका ओळींपासून १० ते १२ सें.मी. अंतरावर द्यावे.
एकात्मिक व्यवस्थापन
मशागत पद्धत
फेरपालट करावी. मका पिकात भुईमूग किंवा सूर्यफूल पीक घ्यावे.
सापळा पीक म्हणून मक्याच्या बाजूने नेपिअर गवताची लागवड करावी.
मक्यात तूर, उडीद आणि मूग या पिकांना आंतरपीक म्हणून लागवड करावी.
(स्रोत – कृषी विभाग)
