भगवंत नगरी बार्शी नगरपालिकेला १६० वर्षाचा इतिहास!

भगवंत नगरी बार्शी नगरपालिकेला १६० वर्षाचा इतिहास!

प्रभाताई झाडबुके सलग २२ वर्षे नगराध्यक्षा, ५३ जणांना मिळाला नगराध्यक्ष पदाचा बहुमान

स्वातंत्र्यपूर्व काळात म्हणजे १८५० मध्ये ब्रिटिश इंडिया कंपनी सरकारने आधुनिक स्वराज्य संस्था स्थापन करण्याकरिता कायदा केला. त्यानंतर तब्बल १५ वर्षांनी म्हणजेच 24 ऑगस्ट 1865 रोजी बार्शीच्या विकासासाठी स्थानिक स्वराज्य संस्थेची स्थापना झाली. या संस्थेच्या स्थापनेवेळी या गावची लोकसंख्या सुमारे 15 हजार इतकी होती. तर त्यावेळचे बजेट देखील अवघे 20 हजार होते. सन 1865 ते 1909 या कालावधीत बार्शी पालिकेचे अध्यक्ष म्हणून सोलापूरचे जिल्हाधिकारी हेच अध्यक्षपदाची जबाबदारी पार पाडत असत. नगरपालिकेच्या मंडळात त्यापूर्वी सर्व सरकारनियुक्त व्यक्तींचा समावेश असे. सर्वप्रथम आठ लोकनियुक्त व आठ सरकार नियुक्त सदस्यांचा मंडळ असलेले 1 फेब्रुवारी 1892 रोजी अस्तित्वात आलेल्या रेकॉर्डवर स्पष्ट होते.

नगरपालिका स्थापन झालेल्या दिवशी म्हणजे 24 ऑगस्ट 1865 रोजी सभेच्या इतिवृत्तावर अध्यक्ष म्हणून राजाराम गिरमाजी मामलेदार, गोपाळ जनार्दन पेन्शनर मनसफ, नारू हरहर पेन्शनर मामलेदार, सिद्राम शिवमुर्ती ऐनापुरे, मनोहर भगवंत शेटे, तुळजाराम मानसिंग, सिताराम गोविंद वकील महादा राचप्पा देवणे, दाजी बाबाजी नरके, नागो कोंडाजी बुरांडे, भिकाजी जगन्नाथ पेन्शनर यांच्या सह्या आढळून आलेल्या आहेत.

1909 साली तत्कालीन जिल्हाधिकारी एल.जी. मौंडफोर्ड निवृत्त झाल्याने तत्कालीन उपाध्यक्ष गोविंद पंढरीनाथ सुलाखे यांची अध्यक्षपदी नियुक्ती झाली. रामचंद्र मोरेश्वर उर्फ भाऊसाहेब साने हे नगरपालिकेचे पहिले नगरात लोकनियुक्त नगराध्यक्ष होते. बार्शी नगरपालिकेचे पहिले लोकनियुक्त नगराध्यक्ष गोविंद पंढरीनाथ सुलाखे हे निष्णात कायदेपंडित होते. सर्वसाधारण सभेने निवडून दिलेले रामचंद्र मोरेश्वर उर्फ भाऊसाहेब माने हे पहिले अध्यक्ष कायदेपंडित होते. त्यांनी 1908 सली पहिले को-ऑपरेटिव्ह बँक स्थापन केली, ती आज बार्शी सेंट्रल अर्बन बँक या नावाने प्रसिद्ध आहे. कै.नागनाथ संभुआप्पा उर्फ अण्णासो कथले हे जमीनदार होते. त्यांनी ऑनररी मॅजिस्ट्रेट बार्शी सेंट्रल को-ऑपरेटिव्ह बँकेचे डायरेक्टर म्हणून काम केले. कै.दगडूआप्पा गुरुपादप्पा ऊर्फ दादासो गावसाने हे अत्यंत निष्णात वकील होते. बार्शी नगरपालिकेला बरो दर्जा मिळावा म्हणून सरकारकडे मागणी करण्यात आली. 1 ऑक्टोंबर 1936 रोजी नगरपालिकेस बरो दर्जा मिळाला. त्याचबरोबर नगरपालिकेच्या अध्यक्षपदी विराजमान होण्याचा पहिला मान कै. दादासाहेब गावसाने यांना मिळाला.

कै.भगवंतराव संभुआप्पा कथले हे पहिल्यापासून काँग्रेसचे कार्यकर्ते असल्यामुळे कायदेभंगाच्या चळवळीत यांना एप्रिल 1930 मध्ये नऊ महिने सक्तमजुरी तसेच एकूण सन 1942 च्या चलेजाव चळवळीत दीड वर्षे सक्तमजुरी अशी शिक्षा झाली. कै.कथले यांना स्वातंत्र्य लढ्यातील सहभागाबद्दल केंद्र सरकारचे सन्मानपत्र मिळाले होते. श्रीमती गौरव्वाबाई गणपत झाडबुके या बार्शी बरो नगरपालिकेच्या अध्यक्षपदी असणाऱ्या पहिल्या महिला होत्या. कै.शंकरराव मन्मथ ऊर्फ भाऊसाहेब झाडबुके हे बार्शी नगरपालिकेत काँग्रेसच्या बैलजोडी चिन्हावर निवडणूक लढवून विजयी झालेले पहिले नगरसेवक होते. त्यांच्या अध्यक्षीय कारकिर्दीत 12 विश्वास असे ठराव दाखल झाले. परंतु त्यापैकी एकही ठराव मंजूर होऊ शकला नाही. श्रीमती प्रभावती शंकराव झाडबुके या नगरपालिका कायद्यात दुरुस्ती होऊन झालेल्या निवडणुकीत प्रत्यक्ष मतदान पद्धतीने नगराध्यक्षपदी विजयी झालेल्या पहिल्या नगराध्यक्षा होत्या. 1962 1972 अशा दोन वेळा विधानसभेत बार्शीचे प्रतिनिधित्व केले.  बार्शी नगरपालिकेचा शतकोत्तर रौप्य महोत्सव व अधिनियमाचा रौप्यमहोत्सव साजरा करण्याचा मान श्रीमती प्रभाताई शंकरराव झाडबुके यांना मिळाला.

1909 ते 2022 पर्यंतचे बार्शी नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष व त्यांचा कार्यकाळ पुढीलप्रमाणे, गोविंद पंढरीनाथ सुलाखे 1 एप्रिल 1909 ते 5 ऑक्टोंबर 1910, रामचंद्र मोरेश्वर उर्फ भाऊसाहेब साने 6 ऑक्टोंबर 1910 ते 30 सप्टेंबर 1916, गोविंद कृष्णाजी टिळक 1 आक्टोंबर 1916 ते 6 सप्टेंबर 1918, नागनाथ संभुआप्पा उर्फ अण्णासो कथले 7 सप्टेंबर 1918 ते 30 सप्टेंबर 1919, सिद्रामप्पा संभुआप्पा उर्फ दादासो कथले 1 ऑक्टोबर 1919 ते 14 जुलै 1921, अब्दुल गनी इब्राहिम खान 30 जुलै 1921 ते 30 सप्टेंबर 1922, सिद्धेश्वर मार्तंड उर्फ अण्णा हागरे 1 ऑक्टोंबर 1922 ते 12 नोव्हेंबर 1927, लक्ष्मण गंगाधर मुलगे 21 नोव्हेंबर 1927 ते 12 ऑक्टोंबर 1931, गणपत रामलिंग ऊर्फ काकासो झाडबुके 13 ऑक्टोंबर 1931 ते 21 ऑक्टोंबर 1934, दगडूआप्पा गुरुपादप्पा ऊर्फ दादासो गावसाने 22 ऑक्टोंबर 1934 ते 17 जानेवारी 1938, गणपत रामलिंग ऊर्फ काकासो झाडबुके 18 जानेवारी 1938 ते 10 जुलै 1940, भगवंतराव संभुआप्पा कथले 1 ऑगस्ट 1940 ते 13 फेब्रुवारी 1941, मल्लिकार्जुन मारुतीआप्पा भातकर 14 फेब्रुवारी 1941 ते 14 फेब्रुवारी 1942, कस्तुरचंद रघुनाथ शहा 15 फेब्रुवारी 1942 ते 26 फेब्रुवारी 1943, रुद्राप्पा कौंडाप्पा वाळके 27 एप्रिल 1943 ते 14 ऑक्टोबर 1943, गणेश दामोदर देशपांडे 5 नोव्हेंबर 1943 ते 4 मार्च 1944, भीमाशंकर लिंगाप्पा यगले 5 मार्च 1944 ते 4 मार्च 1945, दत्तात्रय रंगनाथ सरवदे 5 मार्च 1945 ते 26 मार्च 1946, निवृत्ती रंगनाथ सावळे 27 मार्च 1946 ते 2 एप्रिल 1947, महादेव शंकर सुपेकर 3 एप्रिल 1947 ते 3 एप्रिल 1948, श्रीमती गौरव्वाबाई गणपत झाडबुके 4 एप्रिल 1948 ते 27 मे 1951, गंगाधर गणपत उर्फ आण्‍णासो झाडबुके 28 मार्च 1951 ते 18 जून 1952, नेमिनाथ जंबूअण्णा आखाडे 16 जून 1952 ते 26 जून 1953, लक्ष्मण बाळोबा उर्फ तात्यासो गोदने 26 मे 1953 ते 31 ऑगस्ट 1954, मन्मथ शंकर करजखेडे 11 सप्टेंबर 1954 ते 18 जून 1955, बळवंत कृष्णाजी पाटील 19 जून 1955 ते 29 जून 1956, चांदमल अमरचंद गुगळे 30 जून 1956 ते 31 जानेवारी 1958, जी.एस. पाटील प्रशासक 30 जून 1958 ते 11 फेब्रुवारी 1959, गो.कृ.बहुलेकर प्रशासक 16 फेब्रुवारी 1959 ते 31 जानेवारी 1960, बाबुलालभाई इमामभाई तांबोळी 1 फेब्रुवारी 1960 ते 14 फेब्रुवारी 1961, रामकिसन तनसुख खंडेलवाल 14 फेब्रुवारी 1961 ते 4 मार्च 1965, उमेश्वर सिद्रामप्पा उर्फ बाबुराव कथले 5 मार्च 1962 ते 19 मार्च 1963, दगडू कौंडाप्पा गलांडे 20 मार्च 1963 ते 20 मार्च 1964, अ. लतिफ रमजानसो तांबोळी 21 मार्च 1964 ते 22 मार्च 1965, वासुदेव रामचंद्र जोशी 22 मार्च 1965 ते 21 मार्च 1966, भीमाशंकर रामलिंग शिरसागर 4 एप्रिल 1966 ते 23 जून 1966, बाबासाहेब उद्धव मनगिरे 24 जून 1966 ते 1 जुलै 1967, शंकरराव मन्मथ ऊर्फ भाऊसाहेब झाडबुके 2 जुलै 1967 ते 11 जून 1972, डी.एन.वैद्य प्रशासक 11 जून 1972 ते 28 डिसेंबर 1972, र. का. कांबळे प्रशासक 29 डिसेंबर 1972 ते 17 डिसेंबर 1974, बी.बी. इनामदार प्रशासक 21 डिसेंबर 1974 ते एक महिना, श्रीमती प्रभावती शंकरराव झाडबुके 17 डिसेंबर 1974 ते 4 फेब्रुवारी 1981, आर.एम.कोरडे प्रशासक 5 फेब्रुवारी 1981 ते 9 मे 1982, बी. डब्ल्यू. लांडगे प्रशासक 10 मे 1982 ते 5 नोव्हेंबर 1982, ए. आर.साळुंके प्रशासक 6 नोव्हेंबर 1982 ते 2 डिसेंबर 1982, एस.बी.वरळे प्रशासक 2 डिसेंबर 1982 ते 29 एप्रिल 1983, पी.सी. इनामदार प्रशासक 30 एप्रिल 1983 ते 6 जून 1983, जी.जी. कुलकर्णी प्रशासक 7 जून 1983 ते 9 मे 1984, एम.एम. कटकधोंड प्रशासक 10 मे 1984 ते 3 जुलै 1984, डी.डी.खडतरे प्रशासक 4 जुलै 1984 ते 31 जानेवारी 1985, अजितकुमार जैन प्रशासक 1 फेब्रुवारी 1985 ते 14 मे 1985, श्रीमती प्रभावती शंकरराव झाडबुके 15 मे 1985 ते 19 डिसेंबर 1991, श्रीमती प्रभावती शंकराव झाडबुके 17 डिसेंबर 1991 ते 16 डिसेंबर 1996, सरलाताई शिवाजी कांबळे 17 डिसेंबर 1996 ते 16 डिसेंबर 199,  विश्वास अर्जुनराव बारबोले 17 डिसेंबर 1997 ते 16 डिसेंबर 1998, राजेंद्र विठ्ठल राऊत 17 डिसेंबर 1998 ते 13 फेब्रुवारी 2020, विश्वास अर्जुनराव बारबोले 14 फेब्रुवारी 2000 ते 16 डिसेंबर 2001, श्रीकांत रमाकांत पिसे 17 डिसेंबर 2001 ते 16 डिसेंबर 2006, हेमंत मोहन सोनवणे 20 डिसेंबर 2006 ते 19 जून 2009, योगेश सुधीर सोपल 20 जून 2009 ते 19 नोव्हेंबर 2011, कादर महंमद तांबोळी 30 डिसेंबर 2011 ते 14 जुलै 2014, रमेश दिगंबर पाटील 21 जुलै 2014 ते 16 ऑगस्ट 2015, प्रशासक 21 ऑगस्ट 2015 ते 3 सप्टेंबर 2015, गणेश वैजनाथ जाधव 4 सप्टेंबर 2015 ते 19 जून 2016, दगडू अंबऋषी मांगडे 18 जून 2016 ते 18 ऑगस्ट 2016, मंगल संभाजी शेळवणे 29 ऑगस्ट 2016 ते 29 डिसेंबर 2016, आसिफ अ. गनी तांबोळी 30 डिसेंबर 2016 ते 30 डिसेंबर 2021. सध्या बार्शी नगरपालिकेच्या सदस्यांचा कार्यकाळ संपल्यामुळे प्रशासक कामकाज पाहत आहे. 157 वर्षांच्या कार्यकाळात सोपल, राऊत, झाडबुके, बारबोले या कुटुंबातील सदस्यांनी या शहराचे नगराध्यक्षपद भूषवले आहे. माजी आमदार प्रभाताई झाडबुके यांनी सर्वाधिक काळ या शहराचे नगराध्यक्षपद भूषवले आहे.

१६० वर्षांच्या इतिहासामध्ये शासननियुक्त अध्यक्षासह सुमारे ९० जणांनी शहराचे कामकाज पाहिले तर १९०९ ते २०२५ या ११६ वर्षांच्या कालखंडामध्ये शहरातील ५३ मान्यवरांनी नगराध्यक्ष म्हणून बार्शीकरांची सेवा केली आहे.
म्युनिसिपल अधिनियम १९६५ नंतर शहरात झाडबुके यांनी सर्वाधिक काळ नगराध्यक्षपद भूषवले. यात १९६७ ते ७२ या काळात भाऊसाहेब झाडबुके यांनी तर पुढे १९७४ ते १९९६ या काळात सलग २२ वर्षे प्रभाताई झाडबुके यांनी नगराध्यक्ष म्हणून शहराची सेवा केली. १९९६ पासून शहराच्या राजकारणात माजी आमदार राजेंद्र राऊत आणि विश्वास बारबोले यांचा उदय झाला. पाच वर्षे राऊत-बारबोले यांची सत्ता होती. २००१ च्या निवडणुकीत ही राजेंद्र राऊत यांची म्हणजेच शिवसेनेची सत्ता होती. २००६ साली सत्ताबदल होऊन दिलीप सोपल यांची सत्ता आली. पुढे दहा वर्षे पालिकेतर त्यांचे वर्चस्व राहिले.

इतिहास नगरपालिकेचा
दिलीप घुले, सांगोला
9403293693